Burn-out beter begrijpen: inzichten in fysiologische ontregeling en behandelingsstrategieën

Om de wetenschappelijke basis van de CSR-methode te vergroten ondersteunt CSR Rebecca Vandenabeele sinds 2022 bij het doen van haar promotieonderzoek naar chronische stress en burn-out.

Samen met Arno van Dam, Margot Joosen en Carolien Hamming heeft Rebecca onlangs een artikel gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Gedrag & Organisatie. Het artikel is getiteld “Het begrijpen en herkennen van ernstige burn-out: inzichten in fysiologische ontregeling en behandelingsstrategieën”; het gaat over de mate van burn-out, de fysiologische ontregeling en mogelijke behandelingen.

Het artikel benadrukt het belang van het maken van een onderscheid tussen milde tot matige stressklachten en ernstige burn-out (Van Dam, 2021). Mensen met milde tot matige stressklachten zijn vaak nog aan het werk. Als zij zich ziek melden, herstellen ze doorgaans binnen 3 tot 6 maanden. Bij een ernstige burn-out is er sprake van uitval en zwaarder psychisch en fysiek lijden. Het gemiddelde verzuim duurt in dit geval zo’n 9 maanden en een deel van de mensen ervaart 2 tot 7 jaar na hun diagnose nog steeds restklachten zoals een verminderde stresstolerantie en cognitieve problemen.

Hieronder vind je een samenvatting en de link naar het originele artikel. Je kunt het originele artikel lezen met veel dank aan de Academische Werkplaats Arbeid en Organisatie (AWAG) van de Universiteit van Tilburg, die het artikel heeft vrijgekocht.

Samenvatting van het artikel

Burn-out is een stress-gerelateerd uitputtingssyndroom dat ontstaat door langdurige stress en onvoldoende herstel. Hoewel milde tot matige stressklachten meestal snel kunnen verdwijnen met de reguliere psychologische adviezen en betere coping, wordt een ernstige burn-out gekenmerkt door fysiologische ontregelingen. Dit vereist een andere aanpak. We bespreken de kenmerken van een ernstige burn-out, hoe het zich ontwikkelt en welke behandelingsstrategieën effectief kunnen zijn.

Inleiding

Steeds meer mensen hebben last van stress en de aantallen lijken elk jaar verder te stijgen. In 2022 had 20% van de werknemers in Nederland last van burn-outklachten (‘psychische vermoeidheid door werk’) ten opzichte van 16% in 2021 (NEA, 2022). Het aantal werknemers dat daadwerkelijk thuis komt te zitten met overspanning of burn-out is een stuk lager, dat werd in 2022 geschat op 240.000-270.000 mensen. Er is veel discussie over de definitie van burn-out en ook de termen burn-out en burn-outklachten worden vaak verward. Dit maakt het onderscheid tussen milde klachten en ernstige klachten onduidelijk. Hoewel burn-out geen officiële DSM-diagnose is, erkent de ggz dat een klinische burn-out, waarbij mensen langdurig disfunctioneren, een serieuze aandoening is die professionele behandeling vereist.

Milde burn-out klachten of ernstige burn-out

Niet elke burn-outdiagnose is hetzelfde. Zo lijkt er een verschil te bestaan in ernst van de klachten en duur van het herstel. Als gevolg van een relatief kortdurende stressperiode kunnen mensen klachten ontwikkelen waarvan zij doorgaans binnen 3 tot 6 maanden herstellen. Bij ongeveer 25% van de mensen met een burn-outdiagnose is de prognose minder gunstig. Voor deze groep duurt het herstel vaak lang; zelfs 2 tot 7 jaar na de diagnose ervaren zij nog restklachten zoals verminderde stresstolerantie en cognitieve problemen. In de literatuur wordt deze groep ook wel aangeduid met de term ‘klinische burn-out’ of ‘ernstige burn-out’. Aangenomen wordt dat de ernst van de klachten en duur van het herstel een gevolg zijn van de langdurige (chronische) stress.

Fysiologische effecten van chronische stress

De theorie is dat de ernstige klachten ontstaan door een verstoorde biologische stressrespons, met name door een gebrek aan voldoende herstel ná de stressreacties. Hierbij maakt het niet uit of de stressor werkgerelateerd is, voortkomt uit de persoonlijke situatie, of voortkomt uit persoonskenmerken. Wanneer stress langdurig aanhoudt, krijgt het lichaam niet genoeg tijd om te herstellen. Dat leidt niet alleen tot uitputting maar de stressrespons zélf gaat ook het lichaam belasten (dit wordt allostatische overbelasting genoemd). Deze ondermijnende processen hebben invloed op zowel het lichamelijke als mentale functioneren. Zo ontstaan geleidelijk lichamelijke klachten zoals vermoeidheid, darmproblemen, hoofdpijn, rugpijn en verstoorde slaap, naast mentale klachten zoals emotionele labiliteit, angst, stemmingsklachten, concentratie- en geheugenproblemen.

Diagnose van ernstige burn-out

Om te bepalen of het mogelijk om een burn-out gaat, moet allereerst worden onderzocht of de klachten door chronische stress zijn ontstaan. Naast de gebruikelijke inventarisatie van de klachten, is dus ook het levensverhaal van belang; de gebeurtenissen en mate van overbelasting die hebben geleid tot de klachten en hoe deze zich in de tijd hebben ontwikkeld. Door alle informatie te integreren, ontstaat een hypothese: gaat het om een burn-out en hoe ernstig zijn de klachten.

Fasen in ontwikkeling van ernstige burn-out

Een ernstige burn-out ontstaat niet in één keer, al kan dat soms wel zo lijken. Klinische observaties laten zien dat bij de reconstructie van de jaren voorafgaand aan de ernstige burn-out, kwalitatief verschillende fasen kunnen worden onderscheiden:

1. Gebrek aan herstel; deze fase wordt gekenmerkt door toenemende vermoeidheid.

2. Veranderende stressfysiologie; deze fase wordt gekenmerkt door slaapproblemen en moeite hebben met ontspannen.

3. Chronische stressklachten; deze fase wordt gekenmerkt door verschillende fysieke, mentale, emotionele en gedragsmatige klachten als gevolg van aanhoudende stress.

4. Pseudopathologie; deze fase wordt gekenmerkt door een verminderde mate van flexibiliteit in denken en in gedrag met als gevolg compulsief en rigide gedrag.

5. Ernstige burn-out; deze fase wordt gekenmerkt door emotionele ineenstorting, ernstige vermoeidheid en passiviteit.

Symptomen van burn-out

De belangrijkste symptomen van burn-out zijn:

• Fysieke uitputting: Extreme vermoeidheid die niet verdwijnt met rust.
• Mentale klachten: Concentratieproblemen, geheugenverlies en moeite met het nemen van beslissingen.
• Emotionele instabiliteit: Prikkelbaarheid, angst en gebrek aan controle over de emoties.
• Gedragsveranderingen: Terugtrekking uit sociale activiteiten, conflicten met anderen en ongezonde copingmechanismen zoals overmatig alcoholgebruik.

Behandeling van ernstige burn-out

De behandeling van burn-out verschilt aanzienlijk van die van milde stressklachten. Terwijl iemand met stressklachten vaak goed reageert op cognitieve gedragstherapie (CGT) is de behandeling van ernstige burn-out in eerste instantie gericht op het terug-reguleren van het stresssysteem en het herstellen van een gezonde balans tussen inspanning en rust. In de behandeling kunnen verschillende fasen worden onderscheiden: (1) crisis, (2) herstel en (3) preventie.

1. Crisisfase en herstel van het stresssysteem
   In deze fase erkent de patiënt dat er sprake is van een ernstig probleem. Het doel is om de stressoren zoveel mogelijk te elimineren. Dit betekent meestal dat de persoon tijdelijk stopt met werken, huishoudelijke taken overlaat aan anderen en sociale verplichtingen minimaliseert. Psycho-educatie speelt hier een belangrijke rol: de patiënt leert begrijpen hoe chronische stress het lichaam negatief heeft beïnvloed.
2. Herstel van het fysiologische stresssysteem
   Doordat de persoon het stresssysteem strategisch (en veel minder) belast, krijgt het de gelegenheid om naar de oorspronkelijke waarden terug te veren. In deze fase is het belangrijk om de stress zorgvuldig te doseren en af te wisselen met ontspanning en slaap. Dit omvat:
   
   – Ontspanningsoefeningen doen zoals mindfulness en ademhalingstechnieken om het lichaam te leren ontspannen.
   – Geleidelijk opbouwen van fysieke activiteit. Beweging helpt om het stresssysteem te reguleren, maar het moet langzaam en vooral gecontroleerd worden opgebouwd.
   – Een gezonde levensstijl: goede voeding, voldoende slaap en matig alcoholgebruik zijn essentieel voor herstel.
   
   Psychotherapie is in deze fase gecontra-indiceerd, omdat het emotioneel te belastend kan zijn en fysiek te vermoeiend.
3. Re-integratie en terugvalpreventie
   Wanneer de fysiologische stressreacties zijn gestabiliseerd en meer vitaliteit is opgebouwd, kan de patiënt langzaamaan zijn taken weer oppakken. Net als met de lichamelijke inspanning, moet dit geleidelijk en gecontroleerd gebeuren, met voldoende ruimte voor rustmomenten. In deze fase kunnen eventueel psychotherapeutische interventies worden ingezet om problemen aan te pakken, stressdoping te verbeteren en eventueel disfunctionele denkpatronen te doorbreken. Ook time management en sociale vaardigheden spelen hierbij vaak een rol.
4. Post-burn-out groei
   Veel mensen die herstellen van (ernstige) burn-out ervaren uiteindelijk positieve veranderingen in hun leven. Ze hebben vaak meer inzicht in wat belangrijk voor hen is, genieten meer van het leven, en hebben geleerd om beter voor zichzelf te zorgen. Dit fenomeen wordt ook wel “post-burn-out groei” genoemd. Het kan bijdragen aan een verbeterde levenskwaliteit en voorkomen van terugval.

Conclusie

Ernstige burn-out is een stressgerelateerd uitputtingssyndroom, dat om een andere aanpak vraagt dan milde tot matige stressklachten. Het is cruciaal dat het fysiologische stresssysteem herstelt vóórdat met psychotherapeutische interventies wordt gestart. Uiteindelijk kunnen mensen met een burn-out niet alleen herstellen, maar ook groeien als gevolg van hun ervaringen en veranderingen in de levenswijze.

Praktische tips voor coaches:

• Maak een duidelijk onderscheid tussen stressklachten en ernstige burn-out om de juiste behandeling te kunnen adviseren.
• Focus bij ernstige burn-out in eerste instantie op het herstel van het stresssysteem en vermijd psychologische interventies totdat het lichaam voldoende is hersteld.
• Zorg dat tijdens het herstelproces ook tijd is voor opbouwen van vitaliteit; te vroeg beginnen met re-integratie leidt tot terugval.
• Help je cliënt te groeien door middel van nieuwe copingstrategieën en een gezonde, passende levensstijl, zodat hij of zij sterker uit de burn-out komt.

Samenvatting geschreven door Carolien Hamming en Rebecca Vandenabeele